ARİSTO VE ETKİLERİ

ARİSTOTELES (MÖ ykş.4.yy)

Dönemin önemli filozofu,bilgin ve birçok konuda başvurulacak büyük düşünürdür Aristoteles. Hiç kimsenin bırakmadığı kadar, düşünceleri ve düşünme biçimleri ile tek başına dünya üzerinde çok büyük etkiler bırakmıştır. Bu konuda bir ismi dışarıda tutabiliriz o da Aristoteles’in hocası Platon’dur. Neticede Aristoteles birçok düşüncesine katılmasa da Platon’dan çok şey öğrenmiştir.

Aristoteles MÖ 384’te, Trakya’da küçük bir kıyı kasabası olan Stagira’da (bugünkü Stavros) doğdu. Makedon sarayıyla ilişkileri olan Nikhomakhos’un oğluydu. On sekiz yaşındayken Platon’un kurduğu Akademia’ya girdi. Bu başlangıç o akademide yirmi yıl ders vereceği yılların ilk adımıydı. Platon ondan hem “okulun zekası” hem de “okur” diye söz ederdi. Platon’un ölümünden sonra (MÖ 347) Akademia’dan memnun olmamaya başladı. Kurumun “felsefeyi matematiğe çevirmekte” olduğunu düşünüyordu. Akademia’dan bir grup öğrenci arkadaşı ile Anadolu’nun kuzeybatı kesimindeki Assos’a gitti. Burada Pyithias ile evlenen Aristoteles’in bir kızı bir de babasının adını verdiği bir oğlu dünyaya geldi.

Makedonya kralı II. Philippos’un oğlu İskender’in eğitimi için MÖ 342 de başkent Pella yakınlarındaki Mieza’ya gitti. Yaklaşık 2 yıl kadar İskender’in eğitimi ile ilgilendi. Arstoteles’in kendisine daha sonra Büyük İskender denecek olan bu küçük çocuğu nasıl etkilemiş olabileceğini biraz düşünmek gerekiyor.

O küçük çocuk, Makedonya ve Yunanistan’daki isyanları bastırdıktan sonra Suriye ve Mısırı fetheder. MÖ 331 de Libya’da tanrı ilan edilir ve yine o yıl Pers ülkesinin fethini gerçekleştirir. Artık Asya’nın hükümdarı olur. MÖ 327’de Hindistan’ın fethi için yola çıktıysa da başarılı olamaz. MÖ 324’te geri döner ve otuz iki yaşında Babil’de hummadan ölür. İşte o küçük çocuk tarihteki yerini Büyük İskender olarak alır. Acaba İskender’in bu denli hırslı olması Aristoteles’in izlerini taşıyor muydu? Köleliğe karşı olmayan Aristoteles’in bunda payı kuşkusuz vardı. Aristoteles tabiatları gereği doğuluları köle olarak görüyordu ve İskender de muhtemelen onun gibi düşünüyordu.

Seferlerinin birinde Aristoteles’e gönderdiği bir mektupta şöyle yazdığı belirtilir: “ İskender’den Aristoteles’e selamlar. Sözlü doktrin üzerine kitaplarını yayınlamakla iyi etmedin. Madem bizlere özel olarak öğretilmiş olan şeyler herkese açık hale gelecekti, nerede kaldı bizim başkalarına üstünlüğümüz? Şahsen kendi hesabıma ben, seni temin ederim ki kudretimle ve topraklarımın büyüklüğüyle değil de, yetkinliğin bilgisinde yetkinleşme konusunda başkalarına üstün olmayı tercih ederdim. Elveda.”

Aristoteles ampirizme (geleneksel beş duyu temelinde bilgi arayışı) dayalı bir düşünce sistemini geliştirmişti. “Aklın hiçbir boyutu yoktur ki önce duyularla yerini almış olmasın” demişti Aristoteles. Ortaçağın akademik filozofları da onun izinden gitmekte gecikmediler. Çok geniş bir kütüphanesi, Yunan Devletleri’nin toplam 1058 adet anayasasını içeren koleksiyonu ve topladığı bilimsel örneklerle Aristoteles, mantığı, metafiziği, biyolojiyi, meteorolojiyi, siyaseti, etiği, retoriği(konuşma sanatı), psikolojiyi ve fiziği dünyaya tanıtan insan olmuştur. Bu kadar açıklamayla Platon’un gölgesinden çıkmakla bunu hak etmiştir de.

Tasımla (olguları kanıtlarla bir araya getirme) ilgili birçok ince önermeler ona aittir. Yani herkesin çok iyi bildiği şekliyle şu şekilde işleyen argüman: “Bütün insanlar ölümlüdür; Sokrates insandır, o halde Sokrates’ de ölümlüdür.” Aristoteles'e göre bir önerme ya doğrudur, ya da yanlıştır.

Aristoteles’in bizlere bıraktığı başlıca terimler arasında tasım ve diyalektiği sayabiliriz. Eserleri milattan önceki son yüzyılda Latince’ye çevrildi. Böylelikle görüşlerinin etkili olduğu ilk dönem başlamış oldu ve 529’da İustinianios’un Atina’da felsefeyi yasaklamasına kadar sürdü. Sonrasında hem İbn Sina hem de İbn Rüşd onu mutlak otorite kabul ettiler. Aristoteles’in eserlerinin Latince’ye çevrilerek Avrupa’ya yeniden ulaşması onların yazdıkları yorumların sayesinde oldu. Bilinen en büyük eseri Ethika’dır.

Annesinin memleketi olan Evboia(Eğriboz) adasındaki Khalkis’de (Helke) MÖ 322’de altmış üç yaşında ölür.