FRANCIS BACON
Francis Bacon’un (1561-1626) karakteri ve daha da önemlisi, etki alanının kapsamı hakkındaki tartışmalar bilim tarihçileri ve siyaset tarihçileri arasında halen sürüp gitmektedir. En büyük ve de en çok beğenilen eseri “Essays” dir (Denemeler). Bu eserin ilk yayımı 1597’de yapılmıştır. Ancak en büyük etki yaratan eseri Latince yazmış olduğu “Novum Organum” dur(Yeni Organon). Bu eser Bacon’un büyük bilimsel yapılanmasıyla aynı adı taşıyan “Instauratio Manga” nın (Büyük Yenileniş) ikinci cildini oluşturur. Ondan önce 1605’te İngilizce kaleme aldığı “ Advancement of Learning”(Bilginin İlerleyişi)’de önemli olarak kabul edilir.
Bacon mevki sahibi bir ailenin çocuğuydu. Babası Nicholas kraliçenin başmühürdarı, annesi ise Kraliçe Elizabeth’in başdanışmanıydı. Annesi aynı zamanda ülkenin en nüfuzlu birkaç adamından biri sayılan William Cecil’in yani Lord Burleigh’nin kardeşiydi.Francis Bacon, yükselebilmek için Lord Burlegh’ın çevresi ve nüfuzundan beklediği gibi faydalanamasa da, onun sayesinde parlamentoya girdi. Yirmi üç yaşında parlamento üyesi olan Bacon, Essex Kontu’nun himayesine girdi ve onun çok faydasını gördü. Ama Essex Kontu kraliçeyle ters düşünce büyük bir hırs ve gayretle onun hakkındaki soruşturmayı yürütmek için de tereddüt etmedi. Sonunda Essex Kontu’nun Kraliçeyi devirme çabaları asılmasına neden olacaktı. Bu arada Bacon’da Kraliçeye olan bağlılığını bir kez daha göstermiş ve kariyerine yeni yollar açmış oluyordu.
I. James’in tahta çıkmasıyla (1603) Bacon’un konumu ve refahı daha da yükselmişti. Aynı dönemde şövalye unvanını aldı. 1618’de en yüksek adli makam olan Lord Chancellor görevine getirildi. Yeni adalet bakanı olarak ataması yapıldı. Lord Verulam unvanını aldı. 1621’de St. Albans Vikont’u ilan edildi. Ancak aynı yıl kariyeri birden bire tepetaklak oldu ve şansı ters gitmeye başladı. Rüşvet almakla suçlandı. Bu olay Bacon’un yüz kızartıcı bir şekilde görevden çekilmesine neden oldu. 1626’ da ölene kadar bilimsel çalışmalarını devam ettirdi.
Tümdengelim ve tümevarım olarak bildiğimiz iki teknik terimi açıklamak da fayda var. Tümdengelim yöntemine dayanan önermelerde öncül doğru ise sonuç da doğru demektir. Tümevarıma dayalı önermelerde ise öncül doğru da olsa sonuç doğru olmayabilir. Bacon’ı en çok üne kavuşturan bilimsel yaklaşımı yeni bir tümevarım biçimine bağlı olduğu yolundaki düşüncesidir. Tümevarım aslında yeni bir yöntem değildi. Felsefi akıl yürütme tarzı bir yana, insanların zaten özel bir durumdan hareketle genelleme yaptıkları giz değildir. Ancak Bacon’ın yöntemi daha fazla dikkat içermekle birlikte özellikle olumsuz durumları da hesaba katar. Bacon şöyle yazmıştır:
“Olumsuzluk ve dışlama gereği kadar yerine getirildikten sonra, en dipte hiç ağırlığı olmayan görüşlerin hepsi eriyip buharlaşırken, somut ve doğru olmanın yanında geçerli biçimde tanımlanmış olan sağlam bir olumlama kalacaktır geriye; buna varan yol ise dolambaçlı ve iç içedir.”
Bacon’ın doğru bilimsel yöntem görüşüne yönelik belli başlı iki eleştiri vardır. Öncelikle tümevarım dediği yöntemin, pratik ve esinleyici değeri ne olursa olsun ciddi hatalar taşıdığı inandırıcı biçimde ortaya konmuştur. İkinci olarak da Bacon’ın matematik konusunda oldukça yetersiz oluşuydu. Kopernik, Kepler ya da Galileo’yu yeterince incelememişti. Oysa ki tümdengelim yöntemi çoğu zaman matematik yolu ile açıklanabilen bir kavramdı. Bu nedenle Bacon tümdengelim yönteminin nasıl kullanıldığını göremedi. Bütün bunlara rağmen, gözlem yöntemine ağırlık vermiş olması ve bilimsel araştırmalarının genel olarak taşıdığı anlayış açısından esin kaynağı olmuştur.
Bacon’ın insan zihninden kaynaklanan ve bilimsel ilerlemenin yolunu tıkayan engeller ilişkin listesi sağlam temellere dayanır. İdol olarak adlandırdığı bu türden dört engel saymıştır Bacon: Soy, Mağara, Çarşı ve Tiyatrodur.
Soy : insanların algı mekanizması yavaş işler ve bozulmaya eğilimlidir.
Mağara: daha tartışmalı bir nitelik gösteren mağara idolleri, bireylerin bütünüyle kendine özgü niteliklerinden kaynaklanır. Esas olarak doğuştan gelen ya da kişinin kendi doğasından kaynaklanan önyargılardır.
Çarşı: çarşı idollerine günümüzün medya ve magazin idolleri de denebilir. İnsanlar “gündelik ilişkiler ve bağlantılar” yoluyla sayısız gereksiz tartışmaya ve anlamsız boş heveslere sürüklenir. Günümzde bunlar, filimler üzerine girilen tartışmalar, film ya da pop yıldızlarının yaşantısı, gazetelerin magazin ağırlıklı haber ve köşe yazıları olarak ifade edilebilir.
Tiyatro: Bacon’ a göre tiyatro idolleri de bir o kadar faydasız teoriler ile felsefe sistemlerinden oluşur. Bacon’ a göre böyle faydasız teoriler arasında Kepler’in yasaları da vardı.
Bacon’ın siyasi davranışlarına yön veren, kendisinin de açıklamış olduğu gibi iyi olanı yapma isteği idi. Bu boyutu ile onu faydacı düşüncelerin öncüsü sayabiliriz. Bacon’ın en büyük özelliği ise sınır tanımayan bilimsel merakı idi. Bilim ve merak içi içe değil midir zaten? Ortaçağ ile moderniteyi ruhunda çok iyi karıştırmıştır. Deneme yazarlığı ile incelikli bir tarz oluşturmuştur. Bu dala da önemli katkıları olmuştur. Genele uyum gösteren davranışlarına rağmen zaman zaman ateist olarak suçlamalarla karşılaşmıştır.
Francis Bacon’un (1561-1626) karakteri ve daha da önemlisi, etki alanının kapsamı hakkındaki tartışmalar bilim tarihçileri ve siyaset tarihçileri arasında halen sürüp gitmektedir. En büyük ve de en çok beğenilen eseri “Essays” dir (Denemeler). Bu eserin ilk yayımı 1597’de yapılmıştır. Ancak en büyük etki yaratan eseri Latince yazmış olduğu “Novum Organum” dur(Yeni Organon). Bu eser Bacon’un büyük bilimsel yapılanmasıyla aynı adı taşıyan “Instauratio Manga” nın (Büyük Yenileniş) ikinci cildini oluşturur. Ondan önce 1605’te İngilizce kaleme aldığı “ Advancement of Learning”(Bilginin İlerleyişi)’de önemli olarak kabul edilir.
Bacon mevki sahibi bir ailenin çocuğuydu. Babası Nicholas kraliçenin başmühürdarı, annesi ise Kraliçe Elizabeth’in başdanışmanıydı. Annesi aynı zamanda ülkenin en nüfuzlu birkaç adamından biri sayılan William Cecil’in yani Lord Burleigh’nin kardeşiydi.Francis Bacon, yükselebilmek için Lord Burlegh’ın çevresi ve nüfuzundan beklediği gibi faydalanamasa da, onun sayesinde parlamentoya girdi. Yirmi üç yaşında parlamento üyesi olan Bacon, Essex Kontu’nun himayesine girdi ve onun çok faydasını gördü. Ama Essex Kontu kraliçeyle ters düşünce büyük bir hırs ve gayretle onun hakkındaki soruşturmayı yürütmek için de tereddüt etmedi. Sonunda Essex Kontu’nun Kraliçeyi devirme çabaları asılmasına neden olacaktı. Bu arada Bacon’da Kraliçeye olan bağlılığını bir kez daha göstermiş ve kariyerine yeni yollar açmış oluyordu.
I. James’in tahta çıkmasıyla (1603) Bacon’un konumu ve refahı daha da yükselmişti. Aynı dönemde şövalye unvanını aldı. 1618’de en yüksek adli makam olan Lord Chancellor görevine getirildi. Yeni adalet bakanı olarak ataması yapıldı. Lord Verulam unvanını aldı. 1621’de St. Albans Vikont’u ilan edildi. Ancak aynı yıl kariyeri birden bire tepetaklak oldu ve şansı ters gitmeye başladı. Rüşvet almakla suçlandı. Bu olay Bacon’un yüz kızartıcı bir şekilde görevden çekilmesine neden oldu. 1626’ da ölene kadar bilimsel çalışmalarını devam ettirdi.
Tümdengelim ve tümevarım olarak bildiğimiz iki teknik terimi açıklamak da fayda var. Tümdengelim yöntemine dayanan önermelerde öncül doğru ise sonuç da doğru demektir. Tümevarıma dayalı önermelerde ise öncül doğru da olsa sonuç doğru olmayabilir. Bacon’ı en çok üne kavuşturan bilimsel yaklaşımı yeni bir tümevarım biçimine bağlı olduğu yolundaki düşüncesidir. Tümevarım aslında yeni bir yöntem değildi. Felsefi akıl yürütme tarzı bir yana, insanların zaten özel bir durumdan hareketle genelleme yaptıkları giz değildir. Ancak Bacon’ın yöntemi daha fazla dikkat içermekle birlikte özellikle olumsuz durumları da hesaba katar. Bacon şöyle yazmıştır:
“Olumsuzluk ve dışlama gereği kadar yerine getirildikten sonra, en dipte hiç ağırlığı olmayan görüşlerin hepsi eriyip buharlaşırken, somut ve doğru olmanın yanında geçerli biçimde tanımlanmış olan sağlam bir olumlama kalacaktır geriye; buna varan yol ise dolambaçlı ve iç içedir.”
Bacon’ın doğru bilimsel yöntem görüşüne yönelik belli başlı iki eleştiri vardır. Öncelikle tümevarım dediği yöntemin, pratik ve esinleyici değeri ne olursa olsun ciddi hatalar taşıdığı inandırıcı biçimde ortaya konmuştur. İkinci olarak da Bacon’ın matematik konusunda oldukça yetersiz oluşuydu. Kopernik, Kepler ya da Galileo’yu yeterince incelememişti. Oysa ki tümdengelim yöntemi çoğu zaman matematik yolu ile açıklanabilen bir kavramdı. Bu nedenle Bacon tümdengelim yönteminin nasıl kullanıldığını göremedi. Bütün bunlara rağmen, gözlem yöntemine ağırlık vermiş olması ve bilimsel araştırmalarının genel olarak taşıdığı anlayış açısından esin kaynağı olmuştur.
Bacon’ın insan zihninden kaynaklanan ve bilimsel ilerlemenin yolunu tıkayan engeller ilişkin listesi sağlam temellere dayanır. İdol olarak adlandırdığı bu türden dört engel saymıştır Bacon: Soy, Mağara, Çarşı ve Tiyatrodur.
Soy : insanların algı mekanizması yavaş işler ve bozulmaya eğilimlidir.
Mağara: daha tartışmalı bir nitelik gösteren mağara idolleri, bireylerin bütünüyle kendine özgü niteliklerinden kaynaklanır. Esas olarak doğuştan gelen ya da kişinin kendi doğasından kaynaklanan önyargılardır.
Çarşı: çarşı idollerine günümüzün medya ve magazin idolleri de denebilir. İnsanlar “gündelik ilişkiler ve bağlantılar” yoluyla sayısız gereksiz tartışmaya ve anlamsız boş heveslere sürüklenir. Günümzde bunlar, filimler üzerine girilen tartışmalar, film ya da pop yıldızlarının yaşantısı, gazetelerin magazin ağırlıklı haber ve köşe yazıları olarak ifade edilebilir.
Tiyatro: Bacon’ a göre tiyatro idolleri de bir o kadar faydasız teoriler ile felsefe sistemlerinden oluşur. Bacon’ a göre böyle faydasız teoriler arasında Kepler’in yasaları da vardı.
Bacon’ın siyasi davranışlarına yön veren, kendisinin de açıklamış olduğu gibi iyi olanı yapma isteği idi. Bu boyutu ile onu faydacı düşüncelerin öncüsü sayabiliriz. Bacon’ın en büyük özelliği ise sınır tanımayan bilimsel merakı idi. Bilim ve merak içi içe değil midir zaten? Ortaçağ ile moderniteyi ruhunda çok iyi karıştırmıştır. Deneme yazarlığı ile incelikli bir tarz oluşturmuştur. Bu dala da önemli katkıları olmuştur. Genele uyum gösteren davranışlarına rağmen zaman zaman ateist olarak suçlamalarla karşılaşmıştır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder